Yargıya olan güveni sağlamadan reformlar işe yaramaz

03.02.2025 13:58

Şüphe yok ki insanca yaşamanın adı olan medeniyetin temelinde adil yargılanma güveni oluşturur. Tarih boyunca medeniyet kurmuş devletlerin en dikkat çeken özellikleri hukuk devleti olmalarıdır. Hammurabi kanunlarıyla başladığı varsayılan hukuk devleti anlayışı aslında insanlıkla aynı yaştadır.

Şöyle ki ilk medeni insan olarak kabul edilen Hazreti Adem'in çocukları arasında yaşandığı kabul edilen ilk insanlık kavgasında bile hukuk belirleyici güç olmuştur. Kural nettir. Kabil'in Habil'e verilen eş üzerinde hakkı yoktur.

Hakkın olmayan bir şeye talip olursan karşılığında mutlaka cezai işlemle karşılaşırsın. Nitekim ilk insanın oğlu olmak bile insanı cezadan kurtaramıyorsa kimsenin hukukun üstüne çıkma eğilimi göstermemesi gerekir. İki oğlu arasında yaşanan ve de sonu cinayetle sonuçlanan olayda hakem rolünde olan Hazreti Adem'in zaten bir oğlumu kaybettim diğerini de kaybetmeyeyim diye kabile affetme hakkı yoktur.

Nitekim yeryüzünde sürülen ilk insan kabil olmuştur. Yine dünyanın en vahşi hukuk sistemine sahip olan Roma bu hukuk sistemine uyduğu sürece ayakta kalıyordu. Bugün bile hukuk literatürümüze Roma hukuku olarak geçen bu sistem sayesinde Romalı toplumlar güven içinde yaşayarak devletlerine ölümüne bağlı oluyorlardı.

Yine bugün modern Avrupa hukuku neredeyse dünya devletlerinin tamamına yakınının en son ki hukuk merci olmuşsa ve bunu devletler gönüllü olarak kabul etmişlerse bu Avrupa'nın gücünden değil hukuku işletmesinden dolayıdır. Kanun maddelerinin vahşi olması ya da insancıl olmaları bir yana toplum üzerindeki esas tesisi uygulanmasındaki güven duygusudur. Toplumlar yasaların herkesi eşit uygulandığına inanırlarsa yasalara bağlılıkları da o kadar artar.

Mesela Bozkırda Cengiz Han yasasının varlığı bile en azgın toplulukları hizaya getirmeye yetmiştir. Çünkü herkes şunu çok iyi bilirdi ki Cengiz Han yasasına muhalefet eden Han da olsa kellesi gider. Yine Oğuz Türk töresinin bağlayıcılığı tartışma götürmez bir olgudur.

Töre Kağan'ın üstündedir. Kağan olmak töreyi çiğnenmeyi gerektirmez ama töreye uymak herkesi bağlar. Kimse törenin üstünde değildir.

Ey Oğuz Beyleri! Törenizi, ilinizi kim bozabilir ki hitabı Göktürk yazıtlarına boşuna kazınmamıştır. Hukukun üstünlüğünün hayat bulduğu toplumlar üstünlerin hukukunu öne tutan toplumlardan her zaman bin adım öndedirler. Bir gün kabile gücü büyük olan ilk tören Müslümanlarından biri hırsızlık yapınca Hz.

Peygamber Efendimiz şeriatın gereğinin yerine getirilmesini emreder. Bunun karşısında bazı Müslümanlar, Ya Resulallah o filanca kabileye mensuptur. Onlar da çok güçlüdürler.

Bir sefere mahsus olarak gerekli cezayı vermeseniz olur mu diye araç olmak istediklerinde Hz. Peygamber Efendimizin sizden önceki kavimler bundan dolayı helak oldular. Kuralları zayıflara uyguladılar, güçlülere uygulamadılar.

Vallahi kızım Fatıma bile hırsızlık yapsa gereğini yaparım. İşte hukukun üstünlüğü budur. Böyle bir hukuk uygulamasında toplumun her kesimi huzur bulur.

Suç oranları azalır, cezasızlık algısından daha önemli hukuka ve güvene zarar vermeme algısı oluşur. Bugün bizim de özlediğimiz ve de ihtiyaç duyduğumuz düzen budur. Dördüncü yargı reformunda vurgulanan düzenlemeler elbette ki çok kıymetlidir.

Umarız ki hayata geçirilirler de toplumsal barışın mimarı olurlar. Lakin yine söylüyoruz ki yargı reformundan çok daha önemlidir yargıya olan güvenin arttırılması. Umarız ki gerekli adımlar atılır.

İrfan Aydın / Hüseyin 30.01.2025 Gemlik Açık cezaevi