Aydınlanma: Akılla Başlayan Yolculuk

29.10.2025 00:00

Sorgulamak cesaret ister, susmak alışkanlıktır.

Aydınlanma, insanın çevresine, toplumuna ve hatta kendine bile eleştirel bir gözle bakabilmesiyle başlar.

Siyaseti, dini, eğitimi, sağlığı… hayatın bütün alanlarını sorgulamakla.

Çünkü insan sorguladıkça düşünür; düşündükçe yanlışı doğrudan ayırabilir.

Ve işte o an, bir toplumun karanlıktan çıkma yolculuğu başlar.

Ne var ki bugün, bu kıvılcımın yerini konforlu bir sessizlik aldı.

İnsanlar düşünmek yerine inanmayı, sorgulamak yerine kabullenmeyi seçiyor.

"Bizim liderimiz, bizim hocamız, bizim şeyhimiz böyle dedi, o hâlde doğrudur."

Bu cümle, aklın değil alışkanlığın cümlesidir. Kör bağlılık karanlıktır; çünkü karanlık, yalnızca ışığın yokluğu değil, aklın susturulması, vicdanın felce uğramasıdır.

Oysa Kur'an, insana defalarca sorar:

"Hiç düşünmez misiniz?"

"Akletmez misiniz?"

İman, sorgulamaktan korkmakla değil; düşünerek, anlayarak güçlenir.

Gazâlî, "Şüphe olmadan hakikate ulaşılmaz." derken, inancı körü körüne değil, akılla temellendirmeyi öğütler.

İbn Rüşd, aklı dinin en büyük müttefiki sayar:

"Aklı rehber edinmek, dinin özünü anlamaktır."

Farabî, insanın akıl yetisini Tanrı'dan gelen en büyük armağan olarak tanımlar.

İbn Sina, hakikatin yalnızca inançla değil, akılla da desteklenmesi gerektiğini vurgular:

"Akıl, imanın ışığıdır; ışık sönünce inanç karanlığa karışır."

Mevlânâ ise sözü kalbe taşır:

"Aklını kullanmayanın yolu, karanlığa çıkar."

Batı da kendi karanlığını akılla yırtarak aydınlandı.

Sokrates, "Sorgulanmamış bir hayat, yaşanmaya değmez." diyerek düşüncenin kutsallığını ilan etti.

Descartes, "Düşünüyorum, öyleyse varım." diyerek varoluşun merkezine aklı koydu.

Spinoza, "Gerçek özgürlük, aklın rehberliğindedir." dedi.

Kant, "Aydınlanma, insanın kendi aklını kullanma cesaretidir." diyerek, korkunun zincirini kırdı.

Voltaire ise dinin, iktidarın ve cehaletin karşısında tek bir silaha sarıldı:

"Sorgulamak, ibadetin en yüce biçimidir."

Bizde ise hâlâ sorgulama, çoğu zaman "isyankârlık" ya da "dinsizlik" olarak görülüyor.

Oysa hem Doğu'nun büyük âlimleri hem Batı'nın düşünürleri aynı şeyi söylüyor:

Akıl, insanın en kutsal emaneti; sorgulamak, insan olmanın ta kendisidir.

Karanlık, ne elektriğin kesilmesidir ne de güneşin batmasıdır.

Karanlık; aklın kullanılmadığı, adaletin unutulduğu, ahlakın çıkarla yer değiştirdiği andır.

Unutmayalım:

Bir toplumun geleceği, onun düşünme cesaretine bağlıdır.

Sorgulamayan toplumlar yönetilir; düşünen toplumlar ise yönetir.

Son olarak..

Eğer bu sessizlik, bu sorgusuz kabulleniş böyle devam ederse, karanlık yalnızca zihinleri değil, vicdanları da yutacak.

Ama yine de umut var…

Çünkü her çağda birileri çıkar; karanlığa inat bir kıvılcım yakar, aklı ve adaleti yeniden hatırlatır.

Ve bir gün, o tek kıvılcım bile yeter karanlığı yakmaya, aydınlığı başlatmaya.